G. Klasztor oo. Paulinów na Jasnej Górze
Ostatnie badania pokazały, że na wzgórzu jasnogórskim pierwotnie znajdowały się murowane zabudowania. Odkrycia dokonane przy wschodniej elewacji zabudowań klasztornych ujawniły bowiem fragmenty murów budowli wzniesionej na litej skale w XIV wieku, należącej zapewne do systemu obronnego stworzonego jeszcze przez króla Kazimierza Wielkiego. Prawdopodobnie był to niewielki zamek, w którym monarcha zatrzymywał się podczas objazdów kraju. Po fundacji księcia Władysława Opolczyka, zrealizowanej w 1382 roku, na Jasnej Górze powstał klasztor, w którym zamieszkało 16 zakonników św. Pawła Pierwszego Pustelnika, sprowadzonych z klasztoru Márianosztra (Nostre) na Węgrzech. Wykorzystując dawne fragmenty architektoniczne, jasnogórska świątynia ulegała stopniowo rozbudowie. Kaplica przeznaczona na pomieszczenie cudownego obrazu Matki Boskiej zbudowana została z miejscowego wapiennego kamienia niedługo po 1382 roku. Na miejscu pierwotnego drewnianego kościoła wzniesiono kościół gotycki. W latach 1425–1430 powstało prezbiterium świątyni, usytuowane na rzucie mocno wydłużonego prostokąta, zamknięte ścianą prostą i nakryte gotyckimi sklepieniami krzyżowo-żebrowymi. W latach 1450–1463 do prezbiterium dodano korpus kościoła. W ostatnich latach XVI wieku murowane były już: kaplica, kościół, wolno stojąca wieża oraz część klasztoru od strony miasta. Założenie klasztorne nie było jeszcze obwarowane. Dopiero w 1620 roku, podczas spotkania w klasztorze jasnogórskim króla Zygmunta III Wazy z wysłannikiem cesarza Ferdynanda II Habsburga arcyksięciem austriackim Karolem – biskupem wrocławskim, została podjęta decyzja o budowie twierdzy Jasna Góra. Miała być ona jednym z punktów obronnych zachodnich granic Rzeczypospolitej. Prace rozpoczęto w 1624 roku, prawdopodobnie według projektów włoskiego inżyniera wojskowego Andrea dell'Aqua, związanego z dworem królewskim i hetmanem wielkim koronnym Stanisławem Koniecpolskim. Budowa została częściowo zakończona w 1639 roku, za panowania Władysława IV Wazy, który nadał twierdzy oficjalną nazwę „Fortalitium Marianum". Najsłynniejsze oblężenie podczas „potopu" przez wojska szwedzkie, dowodzone przez Burcharda Müllera von der Lühnen, trwało ok. 40 dni – od 18 listopada do 26 grudnia 1655 roku. Należy zaznaczyć, że ta niewielka klasztorna forteca, choć nowoczesna, skusiła Szwedów bardziej nadzieją łupu ze skarbca zakonnego, niż jako zagrażający im punkt oporu. Dowódcą twierdzy był przeor klasztoru o. Augustyn Kordecki, a towarzyszyli mu w czasie oblężenia m.in. Stefan Zamoyski miecznik sieradzki oraz Piotr Czarniecki, starszy brat hetmana Stefana Czarnieckiego. Należy podkreślić, że Jasna Góra była jedną z niewielu twierdz, która obroniła się w czasie „potopu" szwedzkiego.
